De afgelopen drie jaar heb ik (Roland van Houdt) de verantwoordelijkheid mogen dragen voor de Regionale Energiestrategie (RES) in de regio Midden-Holland in de rol als programmamanager. Bij de start van mijn opdracht was RES 1.0 net afgerond. De organisatie die op dat moment stond, was het resultaat van de manier waarop RES 1.0 was georganiseerd. Mijn taak was om RES 1.0 uit te voeren.
We begonnen met het opstellen van een programmaplan. Door middel van gesprekken en informatie uit andere RES-regio’s werd het plan in het eerste kwartaal van 2022 goedgekeurd. Omdat de regio had gekozen voor een strategie die volledig gericht was op zonne-energie, was de opdracht als volgt samen te vatten:
– 1/3 zon op dak;
– 1/3 zon op veld;
– 1/3 zon langs infrastructuur.
Daarnaast koos de regio voor de oprichting van een Servicepunt Energietransitie voor bedrijven, in samenwerking met energiecoöperaties en het platform Duurzaamheid voor bedrijven om hiermee de opgave van zon op dak te realiseren.
Vanaf het begin werd er intensief gewerkt aan het ontwikkelen van regionaal beleid op het gebied van participatie en lokaal eigendom. Vooral het beleid van lokaal eigendom vroeg om veel creativiteit, aangezien hier weinig ervaring mee was.
In 2022 besloot het Nationaal Programma RES (NPRES) om de aanpak te wijzigen. Waar eerst om de twee jaar een nieuwe versie van de RES werd verwacht, werd nu gekozen voor een aanpak waarbij elke twee jaar een voortgangsrapportage wordt opgesteld. Indien nodig wat het ook mogelijk om de aanpak van de RES 1.0 te herijken, indien de doelen voor 2030 niet gehaald zouden worden.
Als gevolg van deze aangepaste aanpak bleek dat er een plan-MER (Milieueffectrapportage) moest worden uitgevoerd. Voor de regio Midden-Holland betekende dit dat er een MER voor zonne-energie moest worden uitgevoerd. Nadat het plan van aanpak hiervoor was opgesteld en goedgekeurd, bleek dat een plan-MER niet van toepassing was op het realiseren van zonneparken op veld. Hierop werd direct begonnen met het opstellen van beleid voor zon op veld. Tegelijkertijd speelde de invoering van de Omgevingswet een rol op de achtergrond. Omdat deze wet al meerdere keren was uitgesteld, werd hier in eerste instantie geen rekening mee gehouden. Het uitgangspunt was dat het beleid tijdig moest worden vastgesteld, zodat voor 1 januari 2025 vergunningen konden worden afgegeven, zoals afgesproken in het Klimaatakkoord.
De uitdaging was om beleidsontwikkeling te koppelen aan geplande uitvoering. Voor zover wij konden nagaan, was hier weinig tot geen ervaring mee. Bij de uitwerking van verschillende ruimtelijke instrumenten, zoals de kanskaart, het afwegingskader en de gebiedsbeschrijvingen, werd al snel duidelijk dat deze ontwikkeling onderhevig zou zijn aan een constante stroom van nieuwe inzichten. Dit was mede afhankelijk van de vraag of wij de ambitie voor zon op veld zouden gaan halen. Al snel bleek dat een programma, zoals bedacht binnen de Omgevingswet, ons zou kunnen helpen bij een invulling. Belangrijke overweging was dat, in dien noodzakelijk, het programma tussentijds kon worden aangepast. Toen bekend werd dat de Omgevingswet op 1 januari 2023 zou worden ingevoerd, was het een logische stap om op deze wijze te gaan werken.
Aangezien in de regio was vastgesteld dat er zowel participatie moest plaats vinden op beleids- als op projectniveau werd er een start gemaakt met een participatietraject. Dit was een zeer intensief maar ook vruchtbaar traject. De resultaten werden beoordeeld of zijn wel of niet meegenomen konden worden in de het programma zon op veld. Voor zowel de burgers als de politiek is het volledig navolgbaar hoe dit proces heeft plaatsgevonden en op basis van welke argumenten.
Naast het werken volgens de omgevingswet, een intensief paticipatietraject was het ook een uitdaging om een complex onderwerp zoals het programma voor zon op veld goedgekeurd te krijgen door de verschillende gemeenten. Er werd gekozen voor een “wensen en bedenkingen”-aanpak, zodat de bevoegdheid om het programma goed te keuren bij de colleges bleef. Dit proces verliep succesvol, al vereiste het veel afstemming op zowel ambtelijk als bestuurlijk niveau.
Een belangrijk leerpunt was ook dat de benodigde kennis om zo’n programma op te stellen niet beschikbaar of aanwezig was bij de verschillende gemeenten. Daarom is er gebruikgemaakt van een extern adviesbureau, gespecialiseerd in de Omgevingswet (RHO-adviseurs).
Na drie jaar kunnen we vaststellen dat we veel bereikt hebben en hopen dat alle inspanningen die bijdrage gaat leveren zodat de opgave van de RES1.0 behaald gaat worden.
De volgende leerpunten zijn naar voren gekomen in de afgelopen 3 jaar:
- Onvoorspelbaarheid: Veel is niet te plannen en vaak is het een zoektocht om tot het juiste resultaat te komen;
- Communicatie: Het is essentieel om constant in gesprek te blijven en een duidelijk aanspreekpunt voor elkaar te zijn in de regio;
- Integraal denken: Samen integraal naar oplossingen kijken en voorkomen dat er vanuit te kleine hokjes wordt gedacht. Dit voorkomt belemmeringen;
- Samenwerking: Door te vragen en te luisteren, kun je samen duurzame veranderingen realiseren en creëer je gemeenschappelijke ervaringen waarmee je verder kunt.
In de afgelopen drie jaar heb ik een indrukwekkend traject doorlopen als programmamanager van de Regionale Energiestrategie (RES) voor de regio Midden-Holland. Na de afronding van RES 1.0 lag de focus op het uitvoeren van deze strategie, waarbij de regio koos voor een inzet op zonne-energie, verdeeld over daken, velden en langs infrastructuur.
We hebben te maken gehad met verschillende uitdagingen, zoals het ontwikkelen van beleid rondom lokaal eigendom en participatie, en de invoering van de Omgevingswet. De wel of niet noodzakelijke toepassing van een Milieueffectrapportage (MER) en het voortdurend aanpassen van beleidsplannen waren eveneens complexe taken. Door een participatief traject te volgen en gebruik te maken van expertise van buitenaf, is het programma succesvol goedgekeurd door de betrokken gemeenten, ondanks de complexiteit van de materie.
De leerpunten die uit dit proces naar voren zijn gekomen, zoals de onvoorspelbaarheid van het werk, het belang van communicatie, integraal denken, en samenwerking, benadrukken de waardevolle lessen die in dit traject zijn geleerd. Het feit dat wij ondanks de vele uitdagingen zoveel hebben bereikt, is een teken van de kracht en vastberadenheid van het team en de betrokkenheid van alle partijen.
